Laponia - przyroda, ludzie, historia

Kraina

Nazwą Laponia określana jest malownicza, choć surowa kraina na dalekiej północy Europy, obejmującą swoim zasięgiem teren o powierzchni ok. 380 000 km² ,w skład którego wchodzi rosyjski Półwysep Kolski, a także terytorium Szwecji, Norwegii i Finlandii. Przez jej rdzennych mieszkańców nazywana jest Sápmi.

Większość obszaru Laponii leży poza kołem podbiegunowym. Pod względem krajobrazu jest to rozległy teren wyżynny o wysokości 300-400 m n.p.m. Północ tej pięknej krainy zajmuje tundra, południe pokrywają malownicze lasy tajgi. Największym jeziorem Laponii jest Inari (1386 km²), najwyższym szczytem Kebnekaise (2104 m n.p.m.). Polarny klimat Sápmi i jej długie, mroźne zimy sprawiają, że obszar ten jest słabo zaludniony.

Pierwotna ludność Laponii to Saamowie (Sámi). Są mniejszością wśród mieszkańców tej krainy, a ich liczebność stanowi ok. 70 tyś. Język Saami dzieli się na trzy różne dialekty, choć obecnie posługuje się nim jedynie ok. 20 000 osób. Głównym źródłem utrzymania jest dla Saamów hodowla zwierząt (zwłaszcza reniferów, które od zawsze grały znaczącą rolę w ich życiu), rybołówstwo, myślistwo, uprawa roli oraz rękodzieło, a w ostatnim czasie także turystyka. Na terenie Laponii prowadzi się też wydobycie rud żelaza, choć na niewielką skalę.

Jednym z głównych miast Laponii jest fińskie Rovaniemi. Znajduje się tam także Uniwersytet Laponii. Inne większe ośrodki miejskie to Anár (Finlandia), Kautokeino (Norwegia), Kiruna (Szwecja) i Murmańsk (Rosja).

Choć Laponia nigdy nie była samodzielnym państwem, Saamowie mają swoją własną flagę i hymn, mogą się też pochwalić drużyną piłkarską o dźwięcznej nazwie Sámi Spábbáčiekčanlihttu.

Kultura

Kultura Samów obejmuje kilka charakterystycznych elementów:

• Duodji - termin z języka Samów oznaczający tamtejsze rzemiosło, zarówno użytkowe jak i artystyczne, wyróżniające się swoim wzornictwem i kolorystyką

• Gákti - tradycyjny strój Samów, niegdyś robiony głównie ze skór renifera, dzisiaj częściej z bawełny, jedwabiu czy tez wełny. Wzory na gákti zależą od rejonu pochodzenia, a po kształcie guzików można poznać, czy jego właściciel/właścicielka jest stanu wolnego.

• Kapelusz czterech wiatrów (w języku Sami čiehgahpir) - podstawa jest kształtu cylindrycznego, u góry wieńczy ją gwiazda o czterech ramionach. Tradycyjnie kapelusz jest koloru niebieskiego z ornamentami, wśród których główną rolę odgrywa kolor czerwony.

• Joik - ludowy śpiew, za pomocą którego Samowie starają się wyrażić charakter miejsca lub osoby. Śpiewany przy bardzo napiętych strunach głosowych i najczęściej a capella, jednak ostatnimi czasy wzbogacany o prosty akompaniament.

Historia

Najstarsze ślady na temat cywilizacji Samów pokazują, że ludzie Ci żyli na tych terenach już prawie 10 tysięcy lat temu. 2 tysiące lat temu ich terytorium obejmowało całą dzisiejszą Finlandię, brzegi Zatoki Botnickiej i Oceanu Atlantyckiego, centralną i północną Norwegię oraz cały obszar Rosji do Morza Białego. Najstarsze znane pisma na temat Samów pochodzą z Rzymu (98 r. p.n.e.).

W XVI wieku, Samowie zostali stopniowo włączeni do systemu podatkowego państw nordyckich i przez wiele lat płacili podatki jednocześnie trzem krajom. Ich terytorium było stopniowo zasiedlane przez rolników, a później przez przemysł taki jak górnictwo (XIX, XX wiek). Od XVII wieku Sami stopniowo odchodzą od stylu życia łowiecko - zbieraczego i rozpoczynają hodowle reniferów. W XVII wieku Sami zostali poddani przymusowej chrystianizacji, rozpoczęły się „polowania na czarownice” przeciwko ich wierzeniom i praktykom. Zniszczono święte obrazy i miejsca kultu Sami, a w ich miejsce wybudowano Kościoły (Sodankyla jest jednym z najstarszych). Kościół również zarządził obowiązkową edukację Samów, powstały koczownicze szkoły.

Podczas II Wojny Światowej Finlandia toczyła walki z ZSSR, pokonana poprosiła o kapitulacje. W latach 1944-45 Niemcy podczas odwrotu spalili wszystkie budynki, które stały im na drodze. Tylko kilka kościołów, wsi i domów zachowało się z tamtego okresu. Również najbardziej popularne miasteczko Rovaniemi uległo zniszczeniu podczas wojny. Od 1950 r. społeczeństwo Sami przeszło rewolucyjny rozwój. W ciągu kilku dziesięcioleci z rozproszonej zbiorowości stali się społeczeństwem o wspólnej tożsamości i przynależności politycznej. Dziś Sami uznają się za jeden lud o wspólnym pochodzeniu. W każdym ze skandynawskich krajów jest dzisiaj parlament Sami, którego celem jest zwiększenie udziału Sami w procesach demokratycznych

Przyroda

Różnice między porami roku jeszcze silniej uwypuklają się na dalekiej północy. I choć zimy są wyjątkowo długie i mroźne to lato, choć krótkie, jest ciepłe i słoneczne. Niewątpliwie przyczynia się do tego zjawisko dnia polarnego, kiedy to słońce nie zachodzi za horyzont. Temperatura w lecie sięga +20°C, choć zdarzają się również i cieplejsze dni.

Jedną z cech charakterystycznych krajobrazu Laponii są znaczne połacie porośnięte dzikimi lasami, głównie sosnowymi. Stanowią one ostoję dla populacji niedźwiedzia brunatnego. Dalej na północ dominującym typem krajobrazu są bezleśne górzyste wrzosowiska, porośnięte roślinnością charakterystyczną dla tundry (fin.: łysa góra). Na tym obszarze większość roślin rośnie blisko ziemi. Nie inaczej jest z brzozą karłowatą, którą można tam spotkać, a która osiąga około 1 metra wysokości.

Najpowszechniejszym i najbardziej znanym zwierzęciem stanowiącym symbol tej krainy jest renifer. Ich liczebność sięga 200.000 osobników. Renifery żywią się liśćmi brzóz, trawami oraz porostami. Młode rodzą się na wiosnę (około połowy maja), dzięki czemu łanie mogą odchować potomstwo zanim pojawią się "krwiożerce" roje komarów.

manipuleted by malyheman